Osteoporoza
Osteoporoza to ciężka choroba, na którą cierpi ok. 30% kobiet i 8% mężczyzn po 50. roku życia. W wyniku osteoporozy dochodzi do zrzeszotnienia kości, które zwiększa ich podatność na złamania. Niestety chorzy często nie wiedzą o tym, że w ich kościach rozwija się to schorzenie. – Osteoporoza jest nazywana „cichym złodziejem kości” – dlatego że nawet przez kilkanaście lat może nie dawać żadnych objawów. Niestety pierwszy dramatyczny symptom, którym jest złamanie, oznacza, że choroba ma już ciężki przebieg – wyjaśnia Krzysztof Majdyło, lekarz z gdańskiego Centrum Diagnostyki i Leczenia Osteoporozy.
Przyczyny osteoporozy
Lekarze wskazują na szereg czynników przyczyniających się do rozwoju osteoporozy u osób starszych. Jeśli chodzi o kobiety, najczęściej przyczyną jest menopauza. Wówczas w organizmie kobiety dochodzi do spadku poziomu estrogenów oraz masy kostnej. Pozostałe czynniki są wspólne dla obu płci. Do osteoporozy mogą przyczynić się inne choroby, na które cierpią starsi ludzie (np. cukrzyca, zaburzenia hormonalne, nadczynność tarczycy), a także leki, które zażywają przez dłuższy czas (zwłaszcza kortykosteroidy oraz leki przeciwpadaczkowe czy przeciwzakrzepowe).
Ryzyko wystąpienia choroby zwiększa się na skutek prowadzenia niewłaściwego trybu życia. Brak ruchu, nadużywanie alkoholu, palenie papierosów i częste picie mocnej kawy, w połączeniu z niewłaściwą dietą ubogą w wapń, to istotne czynniki ryzyka, które senior może stosunkowo łatwo wyeliminować. Są jednak i takie, na które starsza osoba nie ma wpływu. Chodzi zwłaszcza o obciążenia genetyczne – jeśli krewni chorowali na osteoporozę, prawdopodobieństwo jej wystąpienia jest duże. Znaczenie ma także budowa ciała. Osoby o szczupłej, wątłej sylwetce i niskiej wadze znajdują się w grupie ryzyka.
Aby sprawdzić, czy senior znajduje się w grupie osób zagrożonych wystąpieniem osteoporozy, warto wypełnić prosty test, dostępny w Internecie (np. na stronie www.osteoporoza.med.pl). Oczywiście nie zastąpi on wizyty u lekarza i profesjonalnego badania, ale może stanowić ważny bodziec, by zainteresować się stanem swoich kości.
Jak rozpoznać osteoporozę?
Specjaliści alarmują, że zazwyczaj u starszych pacjentów diagnozuje się osteoporozę zbyt późno – gdy dojdzie już do złamania. Najbardziej podatne na tzw. osteoporotyczne złamania, do których dochodzi często na skutek zwykłego potknięcia, są kręgosłup, kość promieniowa, a także szyjka kości udowej. Jednak w przypadku starszych ludzi zdarza się, że nawet tak poważne i bolesne złamania nie prowadzą do właściwej diagnozy.
– Złamania kręgów są często nierozpoznane nawet przez lekarzy, a przyczynę pojawiających się bólów pleców upatruje się w chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa. Jeśli pojawił się ból pleców, szczególnie po podniesieniu jakiegoś przedmiotu lub upadku, należy zawsze zrobić badania rentgenowskie. Spadek wzrostu ciała o ponad 4 centymetry uważa się za prawie pewny dowód złamania kręgów – wyjaśnia Krzysztof Majdyło z Centrum Diagnostyki i Leczenia Osteoporozy.
Lekarze apelują, by starsi ludzie kontrolowali stan swoich kości, zanim dojdzie do dramatycznych w skutkach złamań, często kończących się kalectwem. Najskuteczniejszym sposobem diagnozowania osteoporozy i wykrycia jej na wczesnym etapie jest badanie gęstości kości, czyli tzw. densytometria.
Densytometria
Badanie jest bezbolesne i bezpieczne, wykonuje się je za pomocą promieni lub fal ultradźwiękowych w szyjce kości udowej lub w kręgosłupie lędźwiowym. – Kobiety po 50. i mężczyźni po 60. roku życia powinni wykonać to badanie, nawet jeśli nie mają żadnych problemów zdrowotnych – radzi Krzysztof Majdyło. Według specjalisty osoby należące do grupy zwiększonego ryzyka powinny wykonać densytometrię nawet wcześniej.
– Szczególną uwagę powinni zwrócić pacjenci, w których rodzinach występowała osteoporoza, a także osoby chorujące na gościec stawowy, nadczynność tarczycy, cukrzycę, zespoły złego wchłaniania, choroby neurologiczne, przyjmujące leki steroidowe, przeciwkrzepliwe czy niektóre leki onkologiczne. Warto tutaj zaznaczyć, że osteoporoza we wstępnym okresie może w ogóle nie powodować bólu – przekonuje Krzysztof Majdyło.
Badanie densytometryczne jest refundowane w ramach NFZ pod warunkiem posiadania skierowania od lekarza. Można też wykonać densytometrię w prywatnych zakładach. Koszt zbadania kości szyjki udowej i kręgosłupa lędźwiowego to ok. 50 zł. Jeśli lekarz stwierdzi na podstawie densytometrii obniżony poziom gęstości kości, zleci dodatkowe badania krwi i moczu, m.in. w celu oznaczenia poziomu wapnia i fosforu.
Leczenie osteoporozy
W leczeniu osteoporozy, obok przyjmowania leków przepisanych przez lekarza, kluczowe znaczenie ma dieta oraz eliminowanie ryzyka upadków, które mogą skończyć się złamaniem. Leczenie farmakologiczne osteoporozy na własną rękę jest niemożliwe, tylko lekarz może dobrać odpowiednie dla danego pacjenta leki. Im wcześniej senior zacznie leczyć chorobę, tym większa szansa na uniknięcie poważnych złamań, prowadzących do unieruchomienia.
Przy osteoporozie szczególnie istotna jest odpowiednia dieta, bogata w cenny wapń. Tymczasem, jak wskazują specjaliści, w Polsce u ludzi w każdym wieku występują poważne niedobory tego pierwiastka, a także kluczowej dla jego wchłaniania witaminy D. Dzienne zapotrzebowanie seniora na wapń wynosi ok. 1200 mg, a według niektórych specjalistów – w przypadku osób starszych obciążonych czynnikami ryzyka – nawet 1500 mg. Aby dostarczyć organizmowi taką dawkę, należy wypić np. 1,5 litra mleka (lub zastąpić je innymi produktami mlecznymi). – Wiele starszych osób nie trawi świeżego mleka i powinno sięgać po maślankę, kefir lub jogurt – radzi Krzysztof Majdyło z Centrum Diagnostyki i Leczenia Osteoporozy.
Cenna witamina D3
Uzupełnianie niedoborów wapnia nie wystarczy. Aby organizm seniora dobrze przyswajał ten pierwiastek, musi także otrzymywać odpowiednie dawki witaminy D. – W naszej szerokości geograficznej właściwa synteza witaminy D3 jest możliwa tylko w kilku letnich miesiącach roku i wyłącznie u tych osób, które regularnie eksponują swoje ciało na słońce – wyjaśnia Krzysztof Majdyło. Lekarz dodaje, że w diecie seniora zagrożonego lub chorującego na osteoporozę powinny znaleźć się także ryby. – Są one rezerwuarem witaminy D3 i optymalnie byłoby je spożywać trzy razy w tygodniu. Nie zapominajmy też, że nasza dieta powinna być bogata w białko, gdyż zdrowa kość to nie tylko minerały, ale również proteiny – przekonuje Krzysztof Majdyło.
Niestety odpowiednio zbilansowana dieta często nie wystarcza. Dlatego lekarze radzą uzupełniać niedobory ważnych składników suplementami. – Dotyczy to szczególnie osób starszych. Zalecane są preparaty wapnia i witaminy D3, ewentualnie z dodatkiem magnezu. Ponieważ większość Polaków ma niedobory witaminy D3, należy wybrać takie suplementy, które mają jej stosunkowo dużo – radzi Krzysztof Majdyło.
Nie dopuścić do złamania
W leczeniu osteoporozy niezmiernie istotnym elementem jest zapobieganie złamaniom. – Złamanie kości może spowodować „złamanie” życia. Często po złamaniu ludzie już nie wracają do poprzedniej sprawności, a niektórzy, szczególnie w podeszłym wieku, umierają – ostrzega Krzysztof Majdyło z Centrum Diagnostyki i Leczenia Osteoporozy.
Oczywiście upadki i potknięcia mogą zdarzyć się nawet zdrowemu, młodemu człowiekowi, jednak warto zadbać o zmniejszenie ryzyka takich zdarzeń w przypadku osób starszych. Często wystarczy fizyczne usunięcie niektórych przeszkód z mieszkania seniora – warto np. zakupić matę antypoślizgową do łazienki albo zamontować uchwyt, tak by łatwiej było wyjść z wanny. Czasami starsi ludzie mają nawyk niewłączania światła, kiedy np. w nocy potrzebują skorzystać z toalety. W ciemności łatwo o potknięcie i uraz, dlatego koniecznie trzeba namówić seniora do zmiany tego przyzwyczajenia (np. przekonać go, że nie włączając światła, wcale nie oszczędzi wiele energii elektrycznej).
Poza tym warto zaproponować seniorowi, żeby to nam „zlecił” niektóre porządki, np. mycie podłogi, które dla niego może skończyć się poślizgnięciem. Trzeba także odradzić starszemu człowiekowi samodzielne wychodzenie w zimie po zakupy czy na spacery po oblodzonych chodnikach. Jeśli senior nie chce rezygnować z wychodzenia z domu zimą, należy zadbać o to, by zakładał odpowiednie obuwie z antypoślizgową podeszwą. Dobrze jest także przekonać go do zabierania laski, tak by czuł się pewniej.
Szczególnie narażeni na upadki są starsi ludzie z zaburzeniami wzroku lub zawrotami głowy. Także zażywanie niektórych leków (np. nasennych lub antydepresantów) zwiększa ryzyko potknięcia czy przewrócenia się, nawet na prostej drodze. Dlatego ważne, by takim osobom przy wyjściach z domu jak najczęściej towarzyszył ktoś bliski.
Jak zapobiegać osteoporozie?
Profilaktykę osteoporozy najlepiej zacząć już w młodości, poprzez stosowanie zdrowej diety i aktywnego trybu życia. Ludziom w starszym wieku, oprócz właściwej diety, także zaleca się ruch. Oczywiście nie chodzi o intensywne, wymagające ćwiczenia. Wystarczy, by senior co najmniej kilka razy w tygodniu wybrał się na półgodzinny spacer albo na basen. Być może uda się go przekonać do spróbowania nordic walking – ten sport staje się coraz bardziej popularny wśród starszych ludzi, dla których ważnym argumentem jest fakt, że można go uprawiać w grupie znajomych. Poza tym koniecznie trzeba przestrzec seniora przed nadużywaniem alkoholu lub paleniem papierosów. Osteoporoza to tylko jedna z wielu chorób, na której wystąpienie mają wpływ te używki.